25 Αυγούστου 2022

«Για να βοηθήσουμε τη μέλισσα αλλά γενικότερα το περιβάλλον θα μπορούσαμε να ζούμε με έναν πιο οικολογικό τρόπο ζωής»

Οι Δρ Δημήτρης Κανέλης και Δρ Βασίλειος Λιόλιος, εξειδικευμένοι επιστήμονες στη μέλισσα και τη μελισσοκομία, μιλούν για τη σημαντικότητα της μέλισσας, με αφορμή την επίσκεψή τους στο Κέντρο Τεχνητής Αναπαραγωγής Βασίλισσας – Μέλισσας «Μέλισσα Ζωή», μια συνεργασία της Τράπεζας Κύπρου και των Ροταριανών Ομίλων Κύπρου, για εκπαίδευση τεχνικών παραγωγής μελιού και στήριξη των πυρόπληκτων περιοχών της ορεινής Λάρνακας.

Όταν σκεφτόμαστε τις μέλισσες, το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό μας είναι η μέλισσα που βουίζει γύρω από τα λουλούδια του κήπου. Ωστόσο, αυτή είναι μόνο μια από τις σημαντικές εργασίες των μελισσών.

• Οι μέλισσες είναι ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη ζωή καθώς μεταφέρουν γύρη από το ένα λουλούδι στο άλλο, εξασφαλίζουν την παραγωγή σπόρων και συνεχίζουν έναν κύκλο ανάπτυξης.
• Οι μέλισσες δεν βοηθούν μόνο στην επικονίαση των λουλουδιών του κήπου αλλά διαδραματίζουν πρωτεύοντα ρόλο στην παραγωγή των φυτών που τρώμε καθημερινά.
• Ένας μεγάλος αριθμός φυτών επικονιάζονται από διάφορα είδη μελισσών και επηρεάζουν θετικά τη γεωργία.

Ωστόσο, πολλές φορές, ακούμε με ανησυχία ότι ο πληθυσμός των μελισσών απειλείται από διάφορες πηγές, όπως η κλιματική αλλαγή, η οικιστική ανάπτυξη, οι κυμαινόμενες θερμοκρασίες και η αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων.

Δυο επιστήμονες, εξειδικευμένοι στη μέλισσα και τη μελισσοκομία, ο Δρ Δημήτρης Κανέλης και Δρ Βασίλειος Λιόλιος, βρέθηκαν πρόσφατα στην Κύπρο για να εκπαιδεύσουν τον κόσμο για τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή μελιού και πολλά άλλα που αφορούν στη μέλισσα.

Η επίσκεψη των δυο επιστημόνων έγινε στο πλαίσιο της δημιουργίας και λειτουργίας του Κέντρου Τεχνητής Αναπαραγωγής Βασίλισσας – Μέλισσας «Μέλισσα Ζωή», μια συνεργασία της Τράπεζας Κύπρου και των Ροταριανών Ομίλων Κύπρου, για στήριξη των πυρόπληκτων περιοχών της ορεινής Λάρνακας.

Υπό εξαφάνιση ή προς επιβίωση

Οι μέλισσες συγκαταλέγονται στον κατάλογο με τα είδη υπό εξαφάνιση. Οι μελέτες αποκαλύπτουν μια δραματική μείωση στον αριθμό των μελισσών, ως και το 90% του πληθυσμού τους. Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις για το φυτικό/ζωικό βασίλειο και τον άνθρωπο από μια τέτοια εξέλιξη;

Οι μέλισσες προϋπήρχαν εκατομμύρια χρόνια πριν από τη δημιουργία του ανθρώπου και θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Παρόλο που έγιναν και γίνονται αρκετά λάθη που επηρεάζουν την επιβίωση των μελισσών, πιστεύουμε πως οι μέλισσες θα καταφέρουν να προσαρμοστούν και να επιβιώσουν. Ωστόσο, αναγνωρίζουμε ότι, για τη μείωση του πληθυσμού των μελισσών, τη μεγαλύτερη ευθύνη φέρει ο άνθρωπος με τις διάφορες παρεμβάσεις στη φύση. Σε περίπτωση που θα εξαφανίζονταν οι μέλισσες από τον πλανήτη, θα παρατηρούνταν δραματικές επιπτώσεις, π.χ. υποσιτισμός του ανθρώπου με αποτέλεσμα να μην ήταν δυνατή η κάλυψη των απαιτήσεων για τροφή.

Για να αντιληφθούμε τη σημαντικότητα της μέλισσας να δώσουμε ένα παράδειγμα: Σε χώρες όπως η Κίνα η επικονίαση γίνεται με το χέρι με αποτέλεσμα η παραγωγή να είναι μικρότερη, το ένα τρίτο της σημερινής.

Θεωρούμε πως δεν θα φτάσουμε σε αυτό το σημείο καθώς υπάρχουν χιλιάδες είδη μελισσών. Είναι πιθανότερο να εξαφανιστεί ο άνθρωπος παρά οι μέλισσες. Υπάρχουν μέλισσες που είναι ανθεκτικότερες από τις άλλες και θεωρούμε ότι, παρά τη μείωση τού αριθμού τους, δεν είναι τόσο τραγική η κατάσταση.

Οικολογική ζωή

Ποιες είναι οι διαθέσιμες λύσεις που έχουμε σήμερα στα χέρια μας για προστασία των μελισσών;

Για να βοηθήσουμε τη μέλισσα αλλά γενικότερα το περιβάλλον θα μπορούσαμε να ζούμε με έναν πιο οικολογικό τρόπο ζωής, να μειώνουμε τη χρήση κάποιων φυτοφαρμάκων και γενικότερα να προσπαθήσουμε να εξαλείψουμε τους παράγοντες που καταστρέφουν τα μελίσσια. Η διατροφή της μέλισσας να προσαρμοστεί στην αλλαγή, οι αγρότες να αντιληφθούν ότι, για να αυξηθεί η παραγωγή τους, θα πρέπει να στραφούν σε ένα πράσινο τρόπο ζωής και να συνεργαστούν ενεργά με τους μελισσοκόμους. Επίσης, να δημιουργηθούν δημόσια μελισσοκομικά πάρκα ή άλλοι χώροι στους οποίους να φυτευτούν μελισσοκομικά φυτά, κάτι που έχει γίνει και τα παλαιότερα χρόνια στην Κύπρο. Για παράδειγμα, σε καμένες εκτάσεις από πυρκαγιές θα μπορούσαν να δημιουργηθούν αντιπυρικές ζώνες με τη χρήση μελισσοκομικών φυτών που δεν είναι εύκολο να περάσει η φωτιά από μέσα τους και να φυτευτούν μελισσοκομικά φυτά, σε συνεργασία πάντα με τις δασικές υπηρεσίες. Με τη δημιουργία των ζωνών αυτών θα υπάρχει διπλό όφελος τόσο της πυροπροστασίας όσο και του εμπλουτισμού της χλωρίδας μιας περιοχής. Ταυτόχρονα, δεν θα αλλοιώσουν και τη δομή του δάσους, καθώς το υπόλοιπο δάσος θα αναδασωθεί μόνο του. Εδώ θα μπορούσε να προωθηθεί η συνεργασία με το Τμήμα Δασών με τους μελισσοκόμους ώστε να βοηθηθούν και οι μέλισσες.

Ακόμη, είναι σημαντικό να υπάρχει μια στενή συνεργασία μεταξύ του μελισσοκόμου και του αγρότη. Ο μελισσοκόμος είναι και οικολόγος και ακτιβιστής, από τη φύση τους καθώς προσέχει τη φύση, αγαπάει τη μέλισσα και εξασφαλίζει το εισόδημά του.

Σωστή χρήση φυτοφαρμάκων

Υπάρχουν ακτιβιστές που θεωρούν ότι πρέπει άμεσα να απαγορευθεί η χρήση εντομοκτόνων, να ενισχυθούν οι εναλλακτικές μορφές γεωργικής καλλιέργειας και να ελεγχθεί η υγεία των πληθυσμών των μελισσών. Ποια είναι η γνώμη σας;

Εμείς συμβουλεύουμε να γίνεται η σωστή χρήση των φαρμάκων τόσο από τον παραγωγό όσο και από τον μελισσοκόμο. Επίσης, τα παιδιά, από το δημοτικό σχολείο, να τα εκπαιδεύσουμε για τη σημαντικότητα της μέλισσας αλλά και για τα μελισσοκομικά φυτά, μια πράξη που στην Κύπρο έχει ξεκινήσει ήδη τα προηγούμενα χρόνια. Είναι σημαντική η παιδεία από το δημοτικό, για να αντιληφθούν τα παιδιά πώς βοηθά το περιβάλλον και τον άνθρωπο και πώς λειτουργεί η επικονιαστική ικανότητά της. Σίγουρα, υπάρχουν και άλλοι επικονιαστές στο περιβάλλον, αλλά η μέλισσα είναι ο μεγαλύτερος και σημαντικότερος.

Έχετε μετακληθεί στην Κύπρο για να εκπαιδεύσετε τον κόσμο στο Κέντρο Τεχνητής Αναπαραγωγής στην Οδού για διάφορα θέματα σε σχέση με μέλι και τη μελισσοκομία. Αντιλαμβάνομαι ότι ο κύκλος της εκπαίδευσης εγκαινιάζεται με το θέμα της ποιότητας του μελιού. Πότε θεωρείται υψηλή η ποιότητα του μελιού και πώς μπορεί να διασφαλιστεί;

Το μέλι της μέλισσας, με τους σωστούς χειρισμούς και τις κατάλληλες τεχνικές, μπορεί να μας δώσει άριστης ποιότητας μέλι. Η ποιότητα του μελιού από τη φύση είναι αρκετά καλή, φτάνει ο μελισσοκόμος να εφαρμόζει τις κατάλληλες τεχνικές, να εφαρμόζει ορθές μελισσοκομικές πρακτικές και να επεμβαίνει στο ελάχιστο κατά τη διάρκεια παραγωγής του.

Το Κέντρο Τεχνητής Αναπαραγωγής στην Οδού είναι εξοπλισμένο με τον κατάλληλο εξοπλισμό και θεωρούμε ότι η δημιουργία και η στελέχωσή του είναι μια  αξιέπαινη πράξη. Υπάρχει και ο χώρος και η θέληση από τους νέους της περιοχής, οι οποίοι ασχολούνται σοβαρά με τη μελισσοκομία και προσπαθούν να αναγεννήσουν την περιοχή μέσα από τις στάχτες της.

Μέλι εξαιρετικής ποιότητας

Υπάρχει η εντύπωση ότι το ακριβότερο μέλι είναι αυτό που παράγεται σε μικρές ποσότητες και έχει μεγάλη ζήτηση από τους καταναλωτές. Έτσι, στην Κύπρο το μέλι του θυμαριού είναι ακριβότερο από τα υπόλοιπα μέλια. Πόσο ακριβής είναι αυτή η πληροφορία και πώς μπορεί να διασφαλιστεί  υψηλή ποιότητα και ελκυστική τιμή;

 Όλα τα μέλια, από διατροφικής άποψης και ποιότητας έχουν περίπου την ίδια αξία, κάποια υπερτερούν σε κάποια σημεία και κάποια κάπου αλλού. Από εκεί και πέρα εξαρτάται τι αρέσει στον καθένα να τρώει. Το εξαιρετικό, ωστόσο, μέλι είναι αυτό που δεν τυγχάνει επεξεργασίας, που δεν επεμβαίνει ο άνθρωπος. Στην Κύπρο, όπως και στα νησιά του Αιγαίου, λόγω του κλίματος, το μέλι είναι εξαιρετικής ποιότητας. Η τιμή του εξαρτάται από το είδος του και την ποσότητα παραγωγής του σε μια χώρα. Το καλύτερο μέλι είναι αυτό που μας αρέσει. Βασική, όμως, προϋπόθεση είναι να έχει παραχθεί με τις ορθές μελισσοκομικές πρακτικές.

Ποιες εντυπώσεις αποκομίσατε για τη δημιουργία του Κέντρου στην Οδού;

Θεωρούμε πως το Κέντρο, που δημιουργήθηκε από την Τράπεζα Κύπρου και τους Rotary Cyprus, είναι σημαντικό για τις ανάγκες της εκπαίδευσης όσων ασχολούνται ή θέλουν να ασχοληθούν με τη μελισσοκομία. Εγκαινιάσαμε μια σειρά διαλέξεων που προσέλκυσαν ήδη το ενδιαφέρον, με πρώτο θέμα τις ανάγκες της τεχνητής αναπαραγωγής και της ανάλυσης ποιότητας. Τον προσεχή Σεπτέμβριο οι συμμετέχοντες θα διδαχθούν πώς θα κάνουν την τεχνητή αναπαραγωγή και την ανάλυση του μελιού, θεωρητικά και λειτουργικά.

Πιστεύουμε πως η κατάρτιση θα στηρίξει τις προσπάθειες που καταβάλλονται στην περιοχή μετά τις πυρκαγιές αλλά και θα ενδυναμώσει τον ρόλο του Κέντρου στην περιοχή.

Δυο επιστήμονες αφιερωμένοι στις μέλισσες

Δημήτρης Κανέλης: Διδάκτωρ Γεωπόνος της Επιστήμης Οπωροκηπευτικών με ειδίκευση στη Μελισσοκομία. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Γεωπονίας της Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ και επιστημονικός συνεργάτης του εργαστηρίου Μελισσοκομίας-Σηροτροφίας από το 2009 συμμετέχοντας σε αρκετά ερευνητικά προγράμματα. Το αντικείμενο της μεταπτυχιακής του διδακτορικής του διατριβής είναι τα ποιοτικά κριτήρια του βασιλικού πολτού και η επίδραση της διατροφής των μελισσών στα φυσικοχημικά χαρακτηριστικά του βασιλικού πολτού. Από τα αποτελέσματά τους προέκυψαν τα δεδομένα για τη θεσμοθέτηση των εθνικών ποιοτικών ορίων του βασιλικού πολτού από το Ανώτατο Χημικό Συμβούλιο (Α.Χ.Σ.) του κράτους. Τα τελευταία χρόνια διδάσκει στο ΑΠΘ και ΠΘ ως ακαδημαϊκός υπότροφος ή ως συμβασιούχος ορισμένου.

Βασίλης Λιόλιος: Διδάκτωρ στην Επιστήμη Οπωροκηπευτικών & Αμπέλου με ειδίκευση στη Μελισσοκομία. Είναι απόφοιτος του Τμήματος Γεωπονίας της Σχολής Γεωπονίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ. Οι μεταπτυχιακές του σπουδές  και η διδακτορική του διατριβή είχαν ως βασικό αντικείμενο τη διατροφή της μέλισσας και την καταγραφή μελισσοκομικής χλωρίδας. Κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών και των διδακτορικών του σπουδών έχει εξοικειωθεί με φασματοσκοπικές και χρωματογραφικές (HPLC – GC) τεχνικές για την ανάλυση μελισσοκομικών προϊόντων. Ανήκει στο διαπιστευμένο προσωπικό του εργαστηρίου μελισσοκομίας ως αναλυτής από το 2009. Ως επιστημονικός συνεργάτης έχει συμμετάσχει σε προγράμματα με κύρια ερευνητικά ενδιαφέροντα τη μελισσοκομική χλωρίδα, τη διατροφή μέλισσας, τις εκπαιδεύσεις μελισσοκόμων κ.λπ.